کد مطلب:46044 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:19

گنجینه پرسمان » فلسفه و منطق

اسلام، براي شناخت جهان و حقايق ديني از چه ابزارهايي بهرهميگيرد؟

اسلام براي شناخت جهان و حقايق از سه نوع ابزار بهرهميگيرد و هر يك را در قلمرو خاص خود معتبر ميداند. اين ابزار سهگانه عبارتند از:
1ـ حس كه مهمترين آن، حس شنوايي و بينايي است؛
2ـ عقل و خرد كه در قلمرو محدودي بر اساس اصول و مبادي و يژهاي به طور قطع و يقين حقيقت را كشف ميكند؛
3ـ وحي كه وسيله ارتباط انسانهاي والا و برگزيده با جهان غيب است.
دو راه نخست جنبه عمومي دارد و تمام افراد بشر ميتوانند در شناخت جهان از آن دو، بهرهبگيرند، همچنانكه در فهم شريعت نيز مؤثر و كارساز ميباشند، در حاليكه راه سوم از آن افرادي است كه مورد عنايت خاص خداوند قرار گرفتهاند و بارزترين نمونه آن پيامبران الهي ميباشند.
از ابزار حس فقط ميتوان در محسوسات استفاده نمود، همچنانكه از خرد در موارد محدودي بهرهميگيريم كه مبادي آن را دارا باشد، در حاليكه قلمرو وحي وسيعتر و گستردهتر است و در زمينههاي مختلف اعم از عقايد و تكاليف نافذ و رهگشاست.
قرآن كريم در باره اين ابزار در آيات متعدد سخن گفته است كه دو نمونه را يادآور ميشويم:
در مورد حس و عقل ميفرمايد:
«وَ اللهُ أَخْرَجكُمْ مِنْ بُطُونِ أٌمَّهاتكُمْ لا تَعْلَمُونَ شَيْئاً وَجَعَلَ لَكُمُ السَّمْعَ وَ الاَبْصارَوَ الاَفْئِدةَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ» نحل/78
[خدا شما را از شكمهاي مادرانتان بيرون آورد در حاليكه چيزي نميدانستيد، و براي شما گوش و چشم و دل قرار دارد تا شكرگزار باشيد.]
«افئده» در لغت عرب جمع فؤاد است و مقصود از آن، به قرينه سمع و ابصار، عقل و خرد آدمي است. پايان آيه نيز كه فرمان به شكرگزاري ميدهد و ميرساند كه انسان بايد از هر سه قوه بهره بگيرد، زيرا معناي شكر، به كار بردن هر نعمتي در جاي مناسب آن است.
در مورد وحي ميفرمايد:
«وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِكَ إِلاّ رِجالاً نُوحي إِلَيْهِمْ فِاسْئَلُوا أَهْلَ الذِكرِ إِنْ كُنْتُمْ لا تعلمون» نحل/43
[پيش از تو نفرستاديم مگر رجالي را كه به آنان وحي مينموديم، پس اگر نميدانيد از اهل ذكر بپرسيد].
انسان مذهبي در شناخت جهان و مذهب از حس بهره ميگيرد، ولي غالباً ادراكات حسي پايه و زمينه داوريهاي عقل و خرد را ميسازد، همچنانكه از خرد در شناخت خدا و صفات و افعال او بهره گرفته ميشود، و دستاوردهاي هر يك از اين سه راه در جاي خود نافذ بوده و در كشف حقيقت معتبر ميباشد.(تزكيه و تصفيه نفس انسان از گناه و آلودگي مايه يك رشته الهامات ميگردد كه برخي نيز آن را نيز ابزار شناخت ميدانند.)

---

: آية الله جعفر سبحاني
منشور عقايد اماميه